Na Astrid: Annie...

Een tijdje geleden had ik het over Astrid Lindgren en het is bijna onvermijdelijk, dat als ik wat over de beroemde Zweedse kinderboekenschrijfster heb verteld, ook 'Annie' een keer aan de beurt komt. Want zo speciaal als Astrid is voor Zweden, zo is Annie M.G. Schmidt dat voor Nederland. En zoals ieder kind Pippi Langkous kent, zo kent ieder kind Jip en Janneke, maar ook Pluk van de Petteflet, Floddertje, Dikkertje Dap - en nog een heleboel andere versjes... versjes die vaak gaan over eigenwijze kinderen ('ik ben lekker stout') en dito prinsesjes die rissen prinsen aan de deur krijgen maar met de schoorsteenveger willen trouwen. Maar ook voor volwassenen heeft ze veel geschreven.

Nu las ik laatst een boekje van Annie waar ze vertelt 'wat ze nog weet' uit haar jeugd. Sommige dingen kende ik al maar dan alleen als feit, nu werd het een verhaal. Wat me opviel: Annie is eigenlijk precies zoals ze haar geweldige gedichtjes schrijft. En het grappige met Annie is dat ze ook zegt (in dezelfde lijn met Astrid) nooit ouder te zijn geworden dan acht. Zo keek ze naar de wereld, zag de hypocrisie om zich heen en benoemde dat ook gewoon (waar anderen de schone schijn op zouden houden). Dat is iets wat eigenlijk erg te waarderen is, al was ze vaak recht voor de raap maar beschreef het dan ook zó dat - al was het schokkend  - je er eigenlijk om lachen moet. En haar moeder deed dat dan ook in grote zelfspot toen Annie als 13-jarig meisje een versje maakte, naar aanleiding van haar moeders steeds terugkerende klacht 'met de verkeerde getrouwd te zijn...' -

Had ik Maaskant maar genomen
dan was alles goed gekomen
nu ben ik met Schmidt getrouwd
daarvandaan ging alles fout

En ook dat zou zo uit een kindergedichtje kunnen komen - maar dan met een koningin die de verkeerde gemaal had getroffen...
Dat is het met Annie: ze zegt rake dingen die ook als ze eigenlijk dieptreurig zijn, nog leuk klinken.

Kinderboeken

Persoonlijk houd ik het meeste van de Annie van de kinderboeken (en dat terwijl ze kinderen eigenlijk helemaal niet leuk vond) want bij kinderen blijft het allemaal nog onschuldig als je wat te pruttelen hebt tegen de 'grote mensen'...
Want al had Astrid Pippi die deed wat andere kinderen niet mochten, bij Annie proef ik een wat andere sfeer, iets rebels, zoals kinderen ook juist dát willen wat ze niet mogen. Zij is het kind gebleven wat het gevoel beschrijft niet serieus te worden genomen en hoe volwassenen niet doen wat ze zeggen. Bij Annie is, ook als ze ouder wordt, het credo: doe wat je zelf wil. Oók als de schilder langskwam en ze druk aan het 'schrijven' was (al was het meer 'denken'):

“Wanneer andere vrouwen stofzuigen, 's morgens om negen uur, of bedden opmaken of andijvie wassen, dan zit ik uit het raam te staren. Of ik lig op de bank. En niemand wil geloven dat dat werken is. Heel hard werken zelfs. En ik verdien er mijn brood mee. Ik lig dus op die bank en denk: Wat klinkt leuker: Ringel Rangel Ronde, of Ringel Rangel Roezemoes? Soms kan ik een kwartier met zo'n probleem bezig zijn. Er kwam eens een schilder de kamer behangen. Gaat uw gang maar, zei ik, dan werk ik ook gewoon door.

Astrid wordt in het boekje wel aangehaald, als mensen natuurlijk aan het vergelijken slaan en haar zeggen: Je zult de beschrijving van het buitenleven door Astrid Lindgren wel herkennen door je jeugd in Zeeland... (zoals ook ik niet ontkom aan het vergelijken tussen Astrid en Annie).
Maar nee, Annie was eigenlijk een stadskind dat in een omgeving opgroeide waar ze niets mee had, háár wereld was de grote pastorie...
En inderdaad is dát de wereld die ik herken uit Jip en Janneke; het spelen op zolder, het bouwen van een hut in de kamer, in en om huis bezig zijn. En een anekdote uit haar jeugd over de schoonmaak laat zien hoe het huis het domein van de vrouw was - als Lien kamers komt doen in Jip en Jannekes "Jonas in de walvis'... Een koe? Dat was een groot eng beest die in de wei stond, waar je zo snel mogelijk weer bij weg moest komen...

pastorie en de kerk

Over geloof

Ook hier zie je het 'doe wat je zelf wil' als het ware uitvergroot. Annie's vader was dominee, maar zelf ongelovig. Dat werkt natuurlijk niet mee om zelf wel gelovig te worden ('Genesis zijn mythen'... wat zijn dat: 'mieten'? vroeg Annie dan). Maar bij haar was het nóg sterker: vanaf haar zesde jaar sloot ze zich bewust af voor 'het Woord', op wat voor gelegenheid dan ook; als het daarmee te maken had draaide ze een mentale knop om. Het enige wat haar boeide van de kerk, was de toren waar ze geregeld opklom, die overal hoog boven uitstak in het heidense, zoals zij het bijna symbolisch omschreef en het was de enige plek waar ze zich vrij voelde zoals verder nooit meer.
Wat haar ook niet positief hielp, is een verloofde waar ze zo gek op was dat ze de sprong wilde wagen om gelovig te worden en ze deed zelfs belijdenis (als ik het boekje moet geloven). Maar die verloofde vertoonde toen ineens zulk hypocriet gedrag, dat het haar 'geloofs'poging voorgoed de nek omdraaide.

Zo hebben de meest nabije mensen uit haar jeugd, haar een verwrongen beeld van God laten zien. Anders dan Astrid - die liefdevol haar herinnering beschrijft hoe haar vader en moeder elkaar psalmen voorlazen, zet Annie zich (daarom ook) echt af tegen alles wat met God en Bijbel te maken heeft.
Ik denk dat die sfeer naar boven komt, die ik proef zodra Annie voor volwassenen schrijft.

'Bevrijding'

Na de oorlog had ze een groot gevoel van schaamte, in de oorlog niet op een actieve manier verzet tegen de Duitsers te hebben gepleegd; dat gevoel is altijd gebleven. Na de bevrijding wist ze zich wél te bevrijden van het brave milieu van haar jeugd. De vrije moraal in de kringen van het Parool waar zij direct na de oorlog verkeerde, vond ze een verademing.

En net als haar Zweedse collega-schrijfster wilde ze wel dat de maatschappij veranderde maar was daarvoor (in tegenstelling tot Astrid) niet politiek actief; zij probeerde verschil te maken door over bepaalde dingen te schrijven. Eigenlijk had zij altijd al feministische ideeën, die bijvoorbeeld in haar liedjes naar voren komen - maar het activisme in de jaren 60 ging haar allemaal veel te ver en werd ze (bijna tot haar schrik) ineens omarmd door de meer rechts-conservatieve bevolking. En dat terwijl ze daar eigenlijk niets mee had.

klik op de foto voor het gedichtje

Annie had helemaal gelijk met het benoemen van alle onechtheid, en dan vooral wat betreft religieuze mensen met een dubbele moraal. Haar eigen bevrijding daarvan, heeft haar niet verder gebracht dan ook op moreel gebied haar eigen keuzes te maken - in haar relaties en de gevolgen ervan. Haar uiteindelijke keus om haar leven te beëindigen de dag na haar 84e verjaardag, laat zien dat ze ook wat dit betreft, deed wat ze zelf wilde. Alleen, dat de dood het einde is, is een leugen die geen bevrijding zal brengen - al laat je het aardse leven achter je.
Als ze zich niet zo bewust had afgesloten van alles wat met de Bijbel te maken had, was ze misschien ooit ertoe gekomen 'gewoon eens te gaan lezen' - om dan zo te kunnen ontdekken, hoe Jezus zélf was: goed doende aan ieder maar ook messcherp als het ging om gehuichel.

Uiteindelijk...

Diep in haar hart zal ze hebben geweten waar het om gaat: 'het 'Woord', waar ze de knop voor omdraaide, zoals ze dat zelf omschreef. En inderdaad: hoe zul je geloven als je het Woord niet hebt gehoord, omdat je niet wil? Wat je dan nog wél hoort, kun je dan niet 'verstaan' en zo kan Ik je niet genezen zegt Jezus tegen de ongelovige Joden...
Want uiteindelijk - als zogenaamde gelovigen ons teleurstellen (bij wie niemand er iets van ziet!) - óf, als we in onszelf teleurgesteld zijn, - is er altijd nog Jezus Zelf, het levende Woord, die door Zijn Geest zichzelf aan ons bekend wil maken.
Dat blijft niet steken bij de letter maar legt de overleggingen en gedachten van je hart bloot; dat Woord ontmaskert alles wat onecht is (zoals Annie zelf ook wilde schrijven), maakt levend wat dood is.
Maar je zult jezelf uit moeten willen leveren aan Hem, dat betekent: Niet meer mijn wil, zoals ook Jezus zijn eigen wil ondergeschikt maakte, het moeilijkste voor ons mensen....

Ik heb het zelf ontdekt en ontdek het steeds weer opnieuw, dat Hij de Waarheid is, die ons echt vrijmaakt. Dan is de dood niet het einde van een leven wat je te zwaar wordt - en zijn het niet de 'schrijfsels' waarin mensen zoals Annie, voort blijven leven - maar mag je weten nu al het eeuwige leven ontvangen te hebben.

filmpje