Erbarme dich!

De barmhartige Samaritaan - een gelijkenis die Jezus aan de Farizeeën vertelt als ze weer eens doen alsof ze niet goed weten hoe het één en ander in elkaar zit. Het begint met een vraag om Hem 'op de proef te stellen'. Wat moeten ze doen om het eeuwige leven te ontvangen? 'God en je naaste liefhebben met alles wat in je is'. Ja, dat weten ze natuurlijk! ...
En dan stelt één van hen Hem de vraag: 'Wie is mijn naaste?' zodat het lijkt alsof hij gewoon nog niet genoeg ingelicht was over die zaak en daarom dit gebod niet kon 'doen'.
Toch is Jezus hem ter wille, Hij gaat zelfs uitgebreid op het verzoek in. En Hij vertelt hen deze gelijkenis waarbij alles draait om het woord 'naaste', wat letterlijk wil zeggen: 'het dichtst bij'.

Dit verhaal -  als zesde geëindigd bij de tien mooiste Bijbelverhalen - is zo bekend dat een gids het ál te serieus nam en in Jericho ooit aan toeristen de herberg liet zien 'waar de Samartiaan de gewonde man achterliet'. (Al is het tegenwoordig meestal andersom en gelooft men dat veel dingen die in de Bijbel beschreven zijn, alleen maar mooie verhalen zijn.)

Waar draait het eigenlijk om?

Een logische uitleg van het begrip 'naaste' is dat het de gewonde en beroofde man is, die hulp nodig heeft. Als je hem voorbijkomt en ziet liggen mag je niet zomaar doorlopen.
En het is natuurlijk heel wáár: we moeten mensen helpen die in nood verkeren, zij zijn onze naasten. Je hebt zelfs 'verre naasten', mensen in nood héél ver weg, waarvan je niet mag zeggen: die zijn buiten mijn gezichtsveld, ik heb alleen te maken met de mensen in mijn directe - naaste - omgeving.
Maar Jezus stelt aan het eind van dit verhaal een heel andere vraag: 

Wie van deze drie denkt u dat de naaste geweest is van hem die in handen van de rovers gevallen was? (Lucas 10: 36)

De kern is blijkbaar niet: 'Wie is mijn naaste want-dan-weet-ik-eindelijk-wie-ik-kan-helpen..'. maar de focus wordt verlegd naar onszélf: 'Hoe ben ik bezig, bewijs ik barmhartigheid aan anderen, aan wie dan ook die er op mijn weg komt. Wil ik dichtbij anderen, een naaste zijn.'
Barmhartigheid - het is een wat ouderwets woord wat (voor mij) het perfect zegt. De NBV noemt het iets moderner: medelijden tonen. En als ik er nu spontaan over nadenk zou ik het omschrijven als 'een vol hart hebben' voor anderen en noodzakelijkerwijs moet je hart dan ook ruim zijn...


Een diepere toepassing


Er ligt nog een andere diepere betekenis in deze gelijkenis. Jezus vertelt dit verhaal en legt het uit, maar eigenlijk is Hij óók de hoofdpersoon. Zelfs in het Oude Testament staat het al vol van de omschrijving hoe God is: barmhartig en genadig, vol van barmhartigheid voor mensen.
Hij is de niet-geliefde vreemdeling die kwam en zich het lot aantrok van de gewonde man die het slachtoffer was van rovers... 
Ik, jij, wij lagen daar, volkomen hulpeloos en beroofd van alles wat we hadden. - (een net godsdienstig leven leiden heeft ons niet kunnen redden... de priester en de Leviet gingen voorbij ) 
Maar de Here Jezus ging ons niét voorbij en 'toen hij ons zag, werd hij met ontferming bewogen, ging naar ons toe, verbond onze wonden, goot er olie en wijn op; en hij zette ons op zijn eigen rijdier, bracht ons naar een herberg en verzorgde ons...' 
Het is heel wat, wat Lucas ons beschrijft:. Hij raapt ons niet alleen op maar neemt de volledige verantwoordelijkheid, geeft de waard geld voor onze verdere verzorging - de barmhartige vreemdeling belooft zelfs dat hij terug zal komen....
En zo zien we in de waard, de Heilige Geest uitgebeeld: onze helper hier op aarde en alles wat de Geest ons geeft, waarmee Hij ons troost en bijstaat, komt van de Heer Zelf. Totdat Hij, die ons heeft gered, terug zal komen...


Eerst ontvangen en dan uitdelen


De Here Jezus kwam naar de aarde en wij - hebben wij in de gaten dat we 'bijna voor dood langs de weg liggen' en dat we Hém nodig hebben? Dan roepen we als het ware om Zijn barmhartigheid: zoals de (volgens sommigen mooiste) aria 'Erbarme Dich' uit de Mattheus Passion het ook zegt. (En ik neem de vrijheid om die tekst even in verbinding met dit verhaal, op onszelf toe te passen)

Omarm me toch, mijn God, ik laat mijn tranen stromen. Luister, toe,  hoe ik bitter huilen moet, om u roep.

Erbarme dich, Mein Gott Schaue hier, Herz und Auge  weint vor dir  Bitterlich

En juist dát wilde Hij ook: ons barmhartigheid bewijzen omdat Zijn hart vol is van liefde voor ons. Zouden we dan voor anderen niet hetzelfde willen doen?

Wees dan barmhartig, zoals ook uw Vader barmhartig is. (Luc 6:36)

Het uiteindelijke antwoord van de Heer aan de wetgeleerde is ook: Ga heen en doet u evenzo. De wetgeleerde zal zoals de Samaritaan moeten worden... 

Alleen als we hebben erváren dat Zijn hart vol is voor óns, kunnen we deze opdracht van Jezus volbrengen. Ja, door Zijn liefde krijgen wij op onze beurt, volle harten voor de mensen om ons heen. En alleen daardoor zijn we in staat onze naaste lief te hebben en een naaste zijn... voor iedereen die op onze weg komt.

 Linkje van Erbarme dich 

in de Nederlandse vertaling uitgevoerd